وسائل الشیعة (کتاب)

وسائل الشیعة

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق)
موضوع	فقه
سبک	روایی
زبان	عربی
مجموعه	۳۰ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	آل البیت
تاریخ نشر	سال ۱۴۱۴ق

تَفْصیلُ وَسائلِ الشیعَة إلی تَحْصیلِ مَسائلِ الشَّریعَة معروف به وسائل الشیعه اثر شیخ حر عاملی (درگذشت؛۱۱۰۴ق) و شامل ۳۶ هزار روایت با سند آن در موضوعات متعدد فقهی شیعه در باب‌های جداگانه است. این احادیث از منابع روایی شیعه مانند کتب اربعه گردآوری شده است. وسائل الشیعه دارای شروح، معاجم، تلخیص و ترجمه است.

جایگاه

سید حسن صدر (۱۲۷۲-۱۳۵۴ق) وسایل الشیعه را جامع و کامل دانسته و گفته این کتاب موجب حیرت علما گشته و مانند آیه قرآن در برابر دیگر سخنان مطرح شده است. عبدالحسین امینی (۱۳۲۰-۱۳۹۰ق) این کتاب را باعث ستایش نویسنده‌اش، حر عاملی بیان کرده است.

مؤلف

محمد بن حسن بن علی معروف به حُر عاملی، از محدثان و فقهای امامیه در قرن یازدهم قمری است. عاملی به صاحب وسائل نیز شهرت دارد. او در شهر مشهد درگذشت و آرامگاهش در حرم رضوی است.

انگیزه

مؤلف در مقدمه کتاب، انگیزه خود را نوشتن کتابی بدون دراز نویسی و تکرار اعلام کرده که در آن، از منابع مورد اعتماد و مشهور، فقط احادیث مورد نیاز یا کاربردی گردآوردی شده باشد.

محتوا

کتاب وسائل الشیعه مجموعه‌ای از روایات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) درباره احکام شرعی و فقهی در ۵۰ بخش موضوعی گردآوری شده که پایان کتاب نیز در خاتمه مفصلی درباره مصادر، اسانید و رجال احادیث بحث شده است. این کتاب شامل ۳۶ هزار روایت است. حر عاملی، وسائل الشیعه را در طول ۲۰ سال گردآوری کرده و در سال ۱۰۸۲ق به اتمام رسانیده است.

نام ۵۰ بخش موضوعیِ وسائل الشیعه: ۱. مقدمه عبادات، ۲. کتاب الطهارة، ۳. الصلاة، ۴. الزکاة، ۵. الخمس، ۶. الصیام، ۷. الاعتکاف، ۸. الحج، ۹. الجهاد، ۱۰. الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، ۱۱. التجارة، ۱۲. الرهن، ۱۳. الحجر، ۱۴. الضمان، ۱۵. الصلح، ۱۶. الشرکة، ۱۷. المضاربه، ۱۸. المزارعة و المساقاة، ۱۹. الودیعه، ۲۰. العاریه، ۲۱. الاجاره، ۲۲. الوکالة، ۲۳. الوقوف و الصدقات، ۲۴. السکنی و الحبیس، ۲۵. الهبات، ۲۶. السبق و الرمایه، ۲۷. الوصایا، ۲۸. النکاح، ۲۹. الطلاق، ۳۰. الخلع و المباراة، ۳۱. الظهار، ۳۲. الإیلاء و الکفارات، ۳۳. العتق، ۳۴. التدبیر و المکاتبه و الاستیلاد، ۳۵. الاقرار، ۳۶. الجعالة، ۳۷. الأیمان، ۳۸. النذر و العهد، ۳۹. الصید و الذبائح، ۴۰. الاطعمه و الاشربه، ۴۱. الغصب، ۴۲. الشفعه، ۴۳. احیاء الموات، ۴۴. اللُقطه، ۴۵. الفرائض و المواریث، ۴۶. القضاء، ۴۷. الشهادات، ۴۸. کتاب الحدود و التعزیرات، ۴۹. القصاص، ۵۰. الدیات. نخستین روایت در کتاب طهارت وسائل الشیعه از امام باقر(ع) در باره پایه های اسلام است که فرمود: اسلام بر پنج پایه بنیان گذاری شده است نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. آخرین روایت در کتاب دیات در ابواب عاقله، از امام صادق(ع) از پدرانش از امیرالمؤمنین (ع) است که فرمود: ام ولد هرگاه سید(مالک) خودش را اشتباهی بکشد (قتل خطائی) آزادد می شود و دیه‌ای بر عهده او نیست اما اگر به عمد او را بکشد با قصاص کشته می‌شود. ح

ویژگی‌های کتاب

1. نقل سند تمامی احادیث.
2. ذکر روایات یک مسأله در یک باب.
3. توضیحات مولف در ذیل احادیث، به ویژه در جمع روایات متعارض.
4. استنباط مؤلف از روایات و قراردادن عنوان ابواب.
5. تقطیع احادیث مفصلی که متضمن چند حکم است.
6. ارجاع هر باب به ابواب مناسب. این ارجاعات در چاپ‌های جدید توسط مصصحان و محققان با رقم و عدد در پاورقی‌ها مشخص شده است.
7. آغازنمودن هر باب با روایات صحیح و معتبر و آوردن روایات مرسل یا ضعیف در پایان.
8. فوائد ۱۲گانه معرفی مصادر و برخی مباحث علوم و رجال در پایان کتاب.

مقایسه با سایر جوامع حدیثی

جوامع مهم حدیثی شیعه	مؤلف	متوفای	تعداد احادیث	توضیحات
المحاسن	احمد بن محمد برقی	۲۷۴ق	حدود ۲۶۰۴	مجموعه روایاتی با موضوعات مختلف مانند فقه و اخلاق
کافی	محمد بن یعقوب کلینی	۳۲۹ق	حدود ۱۶۰۰۰	اقسام احادیث اعتقادی، اخلاقی، آداب و فقهی
کتاب من لایحضره الفقیه	شیخ صدوق	۳۸۱ق	حدود ۶۰۰۰	احادیث فقهی
تهذیب الاحکام	شیخ طوسی	۴۶۰ق	حدود ۱۳۶۰۰	احادیث فقهی
الاستبصار فیما اختلف من الاخبار	شیخ طوسی	۴۶۰ق	حدود ۵۵۰۰	احادیث فقهی
الوافی	فیض کاشانی	۱۰۹۱ق	حدود ۵۰۰۰۰	دربردارنده احادیث کتب اربعه با حذف مکررات و شرح بعضی از آنها
وسائل الشیعه	شیخ حر عاملی	۱۱۰۴ق	۳۵۸۵۰	احادیثِ فقهی کتب اربعه و بیش از هفتاد کتاب حدیثی دیگر
بحارالانوار	علامه مجلسی	۱۱۱۰ق	حدود ۸۵۰۰۰	جمع‌آوری اکثر روایات معصومین در موضوعات مختلف
مستدرک الوسائل	میرزا حسین نوری	۱۳۲۰ق	۲۳۵۱۴	تکمیل احادیث فقهی وسائل الشیعه
سفینة البحار	شیخ عباس قمی	۱۳۵۹ق	۱۰ جلد	ارائه فهرستی موضوعی بر اساس الفبا برای کتاب بحار الانوار
مستدرک سفینة البحار	شیخ علی نمازی	۱۴۰۵ق	۱۰ جلد	تکمیل سفینة البحار
جامع احادیث شیعه	آیت الله بروجردی	۱۳۸۰ق	۴۸۳۴۲	گردآوری و باب‌بندی احادیث فقهی شیعه
میزان الحکمه	محمدی ری شهری	معاصر	۲۳۰۳۰	۵۶۴ عنوان غیر فقهی
الحیات	محمدرضا حکیمی خراسانی	معاصر	۱۲ جلد	۴۰ فصل در موضوعات مختلف فکری ـ عملی

ترجمه، گزیده و شرح

1. «تحریر وسائل الشیعه و تحبیر مسائل الشریعه» نوشته شیخ حر عاملی.
2. «تعلیقه‌ای بر وسائل الشیعه» نوشته شیخ حر عاملی.
3. «هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة‌» نوشته شیخ حر عاملی.
4. «شرح وسائل الشیعه» و «مجمع الاحکام» نوشته شیخ محمد مقابی بحرانی.
5. «شرح وسائل الشیعه» نوشته محمد رضی قزوینی.
6. «الاشارات و الدلائل الی ما تقدم او تأخر فی وسائل» نوشته شیخ عبدالصاحب جواهری معروف به صاحب جواهر.
7. «شرح وسائل الشیعه» نوشته سید محمد علی موحد ابطحی.
8. «شرح وسائل الشیعه» نوشته آیت الله خویی.
9. «مستدرک الوسائل» نوشته علامه محدث نوری.
10. «المعجم المفهرس لالفاظ وسائل الشیعه» ۱۰ جلدی، سید حسن طبیبی.
11. «المعجم المفهرس لالفاظ احادیث وسائل الشیعه» ۷ جلدی، اشراف: علی رضا برازش.
12. «مفتاح الوسائل» سید جواد مصطفوی. یک جلد آن به طبع رسیده و در بردارنده حرف الف است.
13. «تلخیص وسائل الشیعه» میرزا مهدی صادقی تبریزی. شش جلد از این مجموعه تا کنون به طبع رسیده.
14. «ترجمه جهاد النفس وسائل الشیعه» علی صحت دفتر نشر فرهنگ اهل بیت، قم. این ترجمه به همراه متن روایات است.

نسخه‌ها

1. نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد. این نسخه، اولین نسخه وسائل الشیعه و به خط مؤلف کتاب نگاشته شده و تاریخ نگارش آن ربیع الاول سال ۱۰۷۲ق است.
2. نسخه‌ای در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم. این نسخه، دومین نسخه وسائل الشیعه و به خط مؤلف بوده که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۲ق است.
3. نسخه‌ای دیگر در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد موجود است که تاریخ نگارش آن ۱۱۱۴ق هجری است. این نسخه از روی نسخۀ سوم مصنف نگاشته شده و تصحیح و ملحقات آن نیز به خط مصنف بر آن موجود است.

نشر و چاپ

این کتاب نخستین بار با تصحیح فضل الله نوری در ۶ جلد رحلی چاپ شد و سپس با تعلیقات عبدالرحیم ربانی شیرازی در سال ۱۴۰۳ق در ۲۰ جلد به چاپ رسید. آل البیت لإحیاء التراث نیز در قم سال ۱۴۱۴ق وسایل را در ۳۰ جلد چاپ کرد.

پیوند به بیرون

پانویس

منابع